αληθεια

αληθεια

Τετάρτη 28 Ιανουαρίου 2015

Πρέπει να λυπούμαστε ή να χαιρόμαστε για τα προβλήματά μας;

Είναι αλήθεια πως η πλειοψηφία όσων γεννηθήκαμε τη δεκαετία του ’60 και μετά, μεγαλώσαμε σε ένα αρρωστημένα υπερπροστατευτικό οικογενειακό περιβάλλον.
Σχηματίσαμε την άποψη πως η ζωή είναι ένας ανέφελος περίπατος, πως η ικανοποίηση των βασικών μας αναγκών είναι εξασφαλισμένες με έναν αυτονόητο και μεταφυσικό τρόπο.
Επόμενο είναι να πανικοβαλλόμαστε απέναντι σε κάθε δυσκολία, να μας αγχώνει αφάνταστα κάθεται που μας ξεβολεύει, που διαταράσσει τη μονότονη αλλά βαλμένη σε τάξη ζωούλα μας.
Κι έτσι καταδικαστήκαμε να παραμένουμε μονίμως σε κατάσταση παιδικής ανωριμότητας. Να περιμένουμε πάντα από κάποιον "μπαμπά"-προστάτη να λύσει τα προβλήματά μας, κι εμείς να πιστεύουμε πως έχουμε μόνο δικαιώματα και ελάχιστες υποχρεώσεις.
Το αποτέλεσμα είναι πως έτσι παύουμε ουσιαστικά να ζούμε.
Γιατί ζωή είναι πρωτίστως δυσκολίες και προβλήματα, και η αντίστοιχη προσπάθεια του ανθρώπου να τα αντιμετωπίσει και επιλύσει.
Μόνο μέσα από την αντιμετώπιση προβλημάτων και κρίσεων αποκτούμε, εμπειρίες, εξελισσόμαστε ως προσωπικότητες, ωριμάζουμε, ζούμε...

Κυριακή 25 Ιανουαρίου 2015

Ποδοσφαιροποίηση της πολιτικής;

Μια απ’ τις πολλές "αμαρτίες" που μας κληροδότησε η προηγούμενη γενιά ήταν και η ποδοσφαιροποίηση της πολιτικής.
Είναι πρόσφατα και τα θυμάστε: γηπεδικά συνθήματα, τυφλός φανατισμός, ακόμα και βία, νικητές και ηττημένοι, πράσινοι και βένετοι.
Κι ενώ οι εκλογές είναι η ύψιστη εκδήλωση κοινωνικής ευθύνης, την καταντήσαμε ντέρμπι Παναθηναϊκού-Ολυμπιακού.
Την επόμενη των εκλογών οι νικητές δέχονται συγχαρητήρια, οι ηττημένοι υφίστανται καζούρα. Ακριβώς όπως στο ποδοσφαιρικό πρωτάθλημα.
Χθες μιλούσα με ένα νεαρό του λεγόμενου αντιεξουσιαστικού χώρου. Και με εξέπληξε μια φράση του: "Δυο πράγματα δεν πρόκειται ποτέ να γίνω, δεξιός και Ολυμπιακός"!
Χωρίς να το καταλάβει, εντελώς ασυνείδητα, ομολόγησε μια μεγάλη αλήθεια. Έβαλε πολιτική και ποδόσφαιρο στο ίδιο ράφι. Και, φυσικά, δεν πολιτικοποίησε το ποδόσφαιρο αλλά ποδοσφαιροποίησε την πολιτική...

Τετάρτη 21 Ιανουαρίου 2015

Ο χαρακτήρας καθορίζει την τύχη μας;

Στην προηγούμενη ανάρτηση ασχοληθήκαμε με το θέμα της τύχης.
Και μάλλον καταλήξαμε στο συμπέρασμα πως δεν υπάρχει "σύμπτωση" αλλά "ετοιμότητα". 
Μας συμβαίνουν μόνο εκείνα τα ευχάριστα ή δυσάρεστα πράγματα που είμαστε έτοιμοι να αποδεχτούμε. 
Δεν πρόκειται, π.χ., να γνωρίσουμε κανέναν αξιόλογο άνθρωπο αν πρώτα δεν αισθανθούμε την ανάγκη για κάτι τέτοιο. Και, φυσικά, δεν γίνεται να μπλέξουμε με τα ναρκωτικά, τον υπόκοσμο και την παρανομία αν δεν "πηγαίνουμε γυρεύοντας"...
Ας προσθέσουμε σήμερα λίγες ακόμα σκέψεις. Κι ας θέσουμε το ερώτημα: είμαστε έρμαια των καταστάσεων ή έχουμε τις τύχες στα χέρια μας;
Κατά την προσωπική μου άποψη δεν υπάρχει "τύχη"!
Αυτό που λέμε "τύχη" είναι κάτι που το διαμορφώνουμε οι ίδιοι ανάλογα με το χαρακτήρα και την ιδιοσυγκρασία μας. Οι ίδιοι, με τις συνειδητές επιλογές μας, θέτουμε μια διαδικασία σε κίνηση που μας εμπλέκει στο νόμο των πιθανοτήτων.
Π.χ., ένας ριψοκίνδυνος άνθρωπος είναι λογικό (κι όχι τυχαίο) να φαγωθεί απ’ τα λιοντάρια της ζούγκλας ή να καταπλακωθεί από μια χιονοστιβάδα στα Ιμαλάια. Ενώ ένας συντηρητικός "του καναπέ" είναι ευνόητο πως θα πεθάνει από ανία ή από έμφραγμα λόγω των 200 κιλών του...
Ο Αχιλλέας στην Ιλιάδα θα μπορούσε να μην σκοτωθεί. Του δόθηκαν πέντε ευκαιρίες ν’ αφήσει τη μάχη, να γυρίσει στην πατρίδα του και να πεθάνει σε βαθιά γεράματα, δίπλα στη γιαγιά-γυναικούλα του. 
Όμως, ο μαχητικός, οργίλος, φιλοπόλεμος και εκδικητικός  χαρακτήρας του τον κράτησε στην Τροία όπου και πέθανε...
Οπότε, καταλήγω στο συμπέρασμα πως ο χαρακτήρας καθορίζει την τύχη μας.

Κυριακή 18 Ιανουαρίου 2015

Τύχη, θεία πρόνεια ή ... απλή ετοιμότητα?

Οι άνθρωποι εδώ και χιλιάδες χρόνια έχουν κάνει ορισμένες διαπιστώσεις.
Εκεί που κολυμπάς σε πελάγη ευτυχίας, έχεις πλούτη, δόξα, υγεία, εξουσία, συμβαίνει κάτι απρόοπτο και όλα γκρεμίζονται.
Κι εκεί που είσαι εντελώς απελπισμένος, πάλι κάτι ξαφνικό μπορεί να συμβεί και ν' ανέβεις στα ουράνια.
Αυτό οι αρχαία το ονόμασαν "τύχη", "ειμαρμένη", "μοίρα", "από μηχανής θεό", "θεία πρόνοια" κ.λπ.
Οι άνθρωποι είχαν επίσης παρατηρήσει πως όταν θες κάτι πολύ και το ζητάς διακαώς, κινητοποιούνται κάποιοι μηχανισμοί που σε φέρνουν πιο κοντά στο επιθυμητό. 
Λες κι η ζωή θέλει κάτι να σου πει. Ή, να το πω αλλιώς, λες κι η ζωή έχει την τάση, όταν τη τσιγκλάς, να παράγει "συμπτώσεις".
Αυτό οι θρησκείες το ονόμασαν "προσευχή", ο Γιούνγκ "συγχρονισμό", ο Κοέλιο στον Αλχημιστή το διατύπωσε ως "όταν θες κάτι πολύ, ολόκληρο το σύμπαν συνωμοτεί για να το αποκτήσεις".
"Χτύπα την πόρτα και θα ανοιχτεί", λέει το χριστιανικό ευαγγέλιο, "ζήτα και θα σου δοθεί"!
Προσωπικά δεν πιστεύω σε θεούς και δαίμονες, σε πνευματικούς νόμους και συνωμοσίες του σύμπαντος.
Νομίζω πως τα πράγματα είναι πιο απλά. Όταν ξέρουμε τι ακριβώς θέλουμε, και το θέλουμε πολύ, τότε βρισκόμαστε σε μια διαρκή ετοιμότητα και εγρήγορση. Σε αυτή την κατάσταση μπορούμε να αντιληφθούμε τις ευκαιρίες που διαρκώς κινούνται γύρω μας και να τις αξιοποιήσουμε.
Ενώ, όταν δεν είμαστε "έτοιμοι", όλες αυτές οι ευκαιρίες μάς προσπαιρνούν χωρίς καν να τις αντιληφθούμε...

Τετάρτη 14 Ιανουαρίου 2015

Αμφιβολία ή βεβαιότητα;

Βασική έγνοια και μέθοδος του Σωκράτη ήταν να σπείρει την αμφιβολία για τα πάντα.
Κατά συνέπεια, δεν είχε και πολύ άδικο ο Αριστοφάνης που τον παρουσιάζει στις "Νεφέλες" ως έναν αιθεροβάμονα, επικίνδυνο για τη δημοκρατία.
Όμως, κι ο ίδιος ο Σωκράτης γνωρίζει πολύ καλά πως καμιά κοινωνία δεν μπορεί να ζήσει μόνο με την αμφιβολία.
Γι' αυτό και αρνιόταν συστηματικά να παίξει πολιτικό ρόλο στην Αθήνα.

Ο ρόλος του διανοουμένου δεν είναι να κυβερνά, αλλά να υπενθυμίζει πως εκτός απ' τις βεβαιότητες που θεμελιώνουν τη ζωή μας υπάρχει και ένα υπόστρωμα αμφιβολίας που μετατρέπει τη ζωή σε πείραμα...
Πάντως, οι "Νεφέλες" φαίνεται πως στοίχιωσαν τη ζωή του Σωκράτη. Με αυτές έγινε ευρύτερα γνωστός ως κωμικός ήρωας. Και περνά την υπόλοιπη ζωή του για να αποδείξει πως ήταν τραγικός ήρωας.
Την ώρα που ο φίλος του Κρίτων του προτείνει να δραπετεύσει, εκείνος αρνείται! Λέγοντας πως δεν θέλει να γελοιοποιηθεί!
Δεν ήθελε, τούτη την ύστατη ώρα, να δικαιώσει τον Αριστοφάνη...

Δευτέρα 12 Ιανουαρίου 2015

Ποια γνώμη έχει για το σύμπαν ένας βάτραχος?

Οι Αβδηρίτες δεν είχαν και πολύ καλή φήμη. Κι ας πρόσφεραν στην ανθρωπότητα σπουδαίους άντρες, όπως ο Δημόκριτος κι ο Πρωταγόρας.
Μιας και θυμηθήκαμε τον Πρωταγόρα, ας πούμε δυο λόγια για τους σοφιστές. 
Η αλήθεια είναι πως δεν έχουμε και πολύ καλή ιδέα γι’ αυτούς. Φρόντισαν να τους συκοφαντήσουν οι πλατωνιστές κι οι χριστιανοί, χέρι-χέρι με την ιδεαλιστική μας παιδεία που λοβοτόμησε γενιές και γενιές νεο-"ελλήνων"...
Βέβαια, οι σοφιστές ήταν λογιών-λογιών και σίγουρα δεν μπορούμε να τους βάλουμε όλους στο ίδιο τσουβάλι.
Ένα όμως είναι σίγουρο: η σοφιστική ήταν γνήσιο τέκνο της αθηναϊκής δημοκρατίας. Γι’ αυτό και δέχθηκε τόσο λυσσαλέα επίθεση απ’ τους αριστοκρατικούς κύκλους του Σωκράτη και του Πλάτωνα. 
Ιδίως ο τελευταίος παραποιεί συνειδητά και γελοιοποιεί τις απόψεις των σοφιστών. Ειρωνεύεται το βαρύγδουπο ύφος και το στόμφο τους, τους παρουσιάζει σαν μανιακούς και κομπλεξικούς.
Με τη συμβολή και της σχολικής παιδείας μας, οι περισσότεροι θεωρούμε τους σοφιστές ως απατεωνίσκους, που κάνουν το άσπρο μαύρο και συσκοτίζουν την αλήθεια για ιδιοτελείς σκοπούς.
Όλ’ αυτά είναι αβάσιμα.
Οι σοφιστές ήταν αγνωστικιστές, απομυθοποίησαν τη θρησκεία, δίδασκαν τον ορθολογισμό και τη σχετικότητα. Γι’ αυτούς δεν υπήρχαν βεβαιότητες και καμιά εγγύηση της αλήθειας. Δεν υπήρχε καν "γνώση". Μόνο "γνώμη"!
Δεν δίδασκαν ούτε το ψεύδος ούτε την εξαπάτηση.
Καλλιεργούσαν τη ρητορική ως μέσο για την επικράτηση της επωφελέστερης για την πολιτεία άποψης. Γνώριζαν πως σε μια πόλη όπως η Αθήνα μια γνώμη για να υπερισχύσει δεν αρκούσε να είναι σωστή και χρήσιμη αλλά έπρεπε να διατυπωθεί με τρόπο δελεαστικό και πειστικό.
Η ηθική των σοφιστών ήταν πραγματιστική και ατομοκεντρική. Δεν θεμελιωνόταν σε υπερφυσικές και μεταφυσικές δοξασίες.
Οι θεωρίες του Σωκράτη και του Πλάτωνα τους φαίνονταν (και ήταν!) γελοίες. Θεμελιώνονταν στα σαθρά θεμέλια της δημιουργικής τους φαντασίας. Άκουγαν "δαιμόνια" να τους μιλούν, πίστευαν σε ψυχές και πνεύματα, φαντασιώνονταν "ιδέες" και κόσμους νοητούς-υπερβατικούς...
Η φράση του Πρωταγόρα "ο άνθρωπος είναι το μέτρο των πραγμάτων" μού φαίνεται αινιγματική και διφορούμενη.
Μπορεί να σημαίνει πως ο άνθρωπος αποφασίζει τι πραγματικά αξίζει και τι όχι. Ποιον δρόμο θ’ ακολουθήσει, μαζί με ποιους και για ποιο σκοπό.
Μπορεί και να σημαίνει πως για τα πάντα κριτήριο είναι ο άνθρωπος. 
Κάθε ζώο έχει τη δική του άποψη για το περιβάλλον του. Αν ρωτήσεις ένα βατράχι "τι είναι σύμπαν;", θα σου απαντήσει "μια λιμνούλα με νούφαρα"!
Μήπως, κατ’ αναλογία, είναι εντελώς υποκειμενικές και άστοχες οι απόψεις των ανθρώπων για το φυσικό και κοινωνικό τους περιβάλλον;

Τετάρτη 7 Ιανουαρίου 2015

Ούτε κρύο ούτε ζέστη;

Τη Σχολή των Στωικών ίδρυσε ο Κύπριος Ζήνων, γύρω στο 300 π.Χ., που κατέληξε στην Αθήνα μετά από ένα ναυάγιο. Δίδασκε σε μια στοά, απ' την οποία πήρε το όνομά της η Σχολή.
Οι στωικοί ήταν αυθεντικοί κοσμοπολίτες. Πρόθυμα αποδέχονταν τον πολιτισμό της εποχής τους, ενδιαφέρονταν για τα κοινωνικά προβλήματα κι ασχολούνταν με την πολιτική.
Ο στωικός Μάρκος Αυρήλιος έγινε αυτοκράτορας, ενώ σημαντικός ήταν ο πολιτικός ρόλος δύο ακόμη επιφανών στωικών, του Κικέρωνα και του Σενέκα.
Οι στωικοί αρνούνταν την αντίθεση πνεύματος και ύλης. Η φύση είναι μία και δεν διασπάται. Η αντίληψη αυτή ονομάζεται "μονισμός", σε αντίθεση με τον "δυισμό" του Πλάτωνα που βλέπει ως αγεφύρωτο το χάσμα πνεύματος και ύλης.

Για τους στωικούς, τίποτα δεν συμβαίνει τυχαία. Όλα συμβαίνουν γιατί πρέπει να συμβούν. Άρα δεν έχει νόημα να θρηνεί κανείς για τις συμφορές του. Αλλά και τις ευτυχισμένες στιγμές της ζωής του ο άνθρωπος πρέπει να τις αντιμετωπίζει με μέτρο και ηρεμία.
Ο στωικός δεν παρασύρεται απ' τα συναισθήματά του και μαθαίνει να συμφιλιώνεται με τη μοίρα του...

Κυριακή 4 Ιανουαρίου 2015

Ποιος "καταστρέφει" τη χώρα τελικά;

Θα σας πω με δυο λόγια την υπόθεση ενός θεατρικού έργου που γράφτηκε στην Αγγλία τον 17ο αιώνα και θεωρήθηκε πολύ προχωρημένο για την εποχή του:
Δυο αδέλφια, ένα αγόρι κι ένα κορίτσι, ερωτεύονται μεταξύ τους παράφορα και προσπαθούν να ζήσουν τον αγνό, άδολο και ρομαντικό έρωτά τους.
Όπως είναι φυσικό, ολόκληρη η κοινωνία αντιδρά, τα στιγματίζει, τα καταδικάζει, τα απομονώνει.
Το ηθικό δίδαγμα του έργου είναι το εξής: η έννοια του ηθικού και ανήθικου είναι πολύ ρευστή. Και στην πράξη οι ρόλοι αντιστρέφονται. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, μια κοινωνία που ζει μέσα στην υποκρισία, στην εκμετάλλευση, στην απάτη, στο ψέμα, στην ιδιοτέλεια, αυτοχαρακτηρίζεται "ηθική", και καταδικάζει με όλη τη μανία της δύο αγνά παιδιά και τους κολλάει την ταμπέλα "ανήθικα".
Τώρα που προκηρύχθηκαν εκλογές, το έργο αυτό μου δημιούργησε τον εξής προβληματισμό: αυτοί που κυβερνούν τη χώρα τα τελευταία 42 χρόνια και ευθύνονται αντικειμενικά για την χρεοκοπία της οικονομίας μας, εμφανίζονται ως "σωτήρες" και χαρακτηρίζουν ως "καταστροφείς" την αντιπολίτευση που δεν κυβέρνησε ούτε μια μέρα...