Τι είμαστε εκ φύσεως; Καλοί ή κακοί;

Αυτό το ερώτημα απασχολούσε ανέκαθεν τους φιλοσόφους και τις θρησκείες.

Και φυσικά ο καθένας διατύπωνε τη δική του θεωρία, στηριζόμενος αποκλειστικά στη δημιουργική του φαντασία.

Ο ιουδαιο-χριστιανισμός, θέλοντας να προστατέψει την τελειότητα του Θεού, διδάσκει πως απ’ τα χέρια του Θεού βρήκαν "όλα τέλεια". Αλλά στην πορεία κάπου σκάλωσε η υπόθεση κι όλα γκρεμίστηκαν.

Έτσι εξέπεσε ο Εωσφόρος, μετά οι πρωτόπλαστοι, στη συνέχεια οι απόγονοι του Νώε, τώρα η Εκκλησία...

Αλλά σαν πολλές αποτυχίες δεν μαζεύονται στο παθητικό του Θεού;

Το επιχείρημα πως "για όλα τα κακά φταίει ο άνθρωπος και η κακή χρήση της ελευθερίας του" εμένα δεν με πολυπείθει...

Ας επανέλθουμε όμως στο θέμα μας.

Στα μέσα του 17ου αιώνα διατυπώθηκαν δύο αντίθετες θεωρίες:

Ο Θωμάς Χομπς υποστήριξε πως απ’ τη φύση του ο άνθρωπος είναι ένα άγριο κι απαίσιο ζώο!

Που αν αφεθεί στους φυσικούς νόμους θα δημιουργήσει κοινωνίες φριχτές, όπου όλοι θα παλεύουν εναντίον όλων με αποτέλεσμα οι ζωές μας να γίνονται μοναχικές, φριχτές, σύντομες...

Γι’ αυτό θεωρούσε καλύτερο πολίτευμα την απόλυτη και σκληρή μοναρχία, όπου η ελευθερία θα θυσιαζόταν στο βωμό της ασφάλειας.

Είναι η γνωστή θεωρία πως "ο άνθρωπος θέλει βούρδουλα για να στρώσει"!

Ο Τζον Λοκ, αντίθετα, κι αργότερα ο Ρουσό, υποστήριζαν τα εντελώς αντίθετα: πως ο άνθρωπος έχει έμφυτη την καλοσύνη και τον ηθικό νόμο. Αλλά χαλάει στην πορεία της ζωής του από τη διεφθαρμένη κοινωνία.

Εγώ θα μείνω με την απορία: πώς διαφθείρεται μια κοινωνία αποτελούμενη από εκ γενετής καλοσυνάτους ανθρώπους;

Ας πω όμως και τη δική μου "αλήθεια":

Το ανθρώπινο είδος δεν είναι απ’ τη φύση του ούτε καλό ούτε κακό.

Πρωτίστως γιατί δεν υπάρχει "ανθρώπινη φύση"!

Ο άνθρωπος είναι ένα ζώο εν εξελίξει, οπότε η "φύση" του αλλάζει διαρκώς και αενάως.

Επίσης, όπως όλα τα ζώα, ο άνθρωπος βρέθηκε εξ αρχής σ’ ένα πολύ σκληρό και εχθρικό περιβάλλον.

Πολλά είδη δεν μπόρεσαν να προσαρμοστούν σ’ αυτό και εξαφανίστηκαν.

Ο άνθρωπος για να καταφέρει να επιβιώσει έπρεπε να γίνει αγριότερος της άγριας φύσης και σκληρότερος των αδυσώπητων φυσικών νόμων. Να μεταμορφωθεί σε μια φονική μηχανή.

Τελικά κατάφερε να επιβιώσει, αλλά πλήρωσε βαρύ τίμημα: τα κτηνώδη χαρακτηριστικά καταγράφηκαν βαθιά στο γονιδίωμά του και μεταφέρονται πλέον από γενιά σε γενιά. Παρά το σύγχρονο πολιτισμό, μόλις οι συνθήκες το επιτρέψουν "ξυπνάει μέσα του το κτήνος"...

Είναι προφανές πως αν ο άνθρωπος βρισκόταν εξ αρχής σε ένα άλλο, πιο φιλικό και πολιτισμένο περιβάλλον, θα είχε αναπτύξει εντελώς διαφορετικά χαρακτηριστικά και ιδιότητες,

Αλλά και τώρα, αν οι συνθήκες πολιτισμού επικρατήσουν για χιλιάδες χρόνια, τα κτηνώδη ένστικτά μας θα ξεριζωθούν. Και θα εξελιχθούμε σ’ ένα άλλο "είδος" του ζωικού βασιλείου.

Αλλά κι αυτό είναι δίκοπο μαχαίρι: ο "εξημερωμένος" άνθρωπος δεν θα είναι πλέον ικανός να επιβιώσει αν κάποτε ξαναβρεθεί σε ένα σκληρό και αφιλόξενο φυσικό περιβάλλον...

Ελευθερία ή κοινωνική υπευθυνότητα;

Οι σκέψεις κι οι πράξεις μας κάποια στιγμή ολοκληρώνονται και τελειώνουν.

Αλλά όμως δεν εξαφανίζονται εντελώς.

Μένει κάποιο υπόλοιπο, ένας αντίκτυπος, που αποθηκεύεται μέσα μας αλλά και σ’ όσους συμμετείχαν, παρακολούθησαν ή υπέστησαν τις συνέπειες των λόγων και των πράξεών μας.

Είναι σαν ένα είδος "σπόρου", που ξεπετάγεται σε ανύποπτες στιγμές, βλασταίνει και, υπό προϋποθέσεις, διαμορφώνει νοοτροπίες και συμπεριφορές.

Ας πούμε μερικά παραδείγματα:

Αν κάποιος γράψει ένα σύνθημα σ’ έναν καθαρό τοίχο, την άλλη μέρα θα έχουν γράψει άλλοι δέκα!

Αν κάποιος σε δει να πετάς το άδειο πακέτο τσιγάρων στον κάδο ανακύκλωσης, είναι πολύ πιθανό την επόμενη φορά να μην πετάξει το δικό του στο πεζοδρόμιο.

Ο απλός λαός το αναφέρει ως "κακό" και "καλό" παράδειγμα.

Ο Καντ, με την "κατηγορική προσταγή" του, μας καλεί να ενεργούμε έτσι ώστε απ’ τις πράξεις μας να μπορούν να προκύψουν ηθικοί κανόνες με γενική ισχύ.

Με άλλα λόγια να γίνει η καθημερινή μας συμπεριφορά σχολείο ηθικής διδασκαλίας.

Κάπου εδώ όμως αρχίζουν τα "δύσκολα":

Τι προέχει; Η ελευθερία της προσωπικής μας επιλογής ή το ηθικό μας χρέος απέναντι στην κοινωνία;

Μπορώ, π.χ., να αποκτήσω ένα εκτός γάμου τέκνο αδιαφορώντας για τις συνέπειες που θα έχει η πράξη μου στη μητέρα του, στο παιδί, στην κοινωνία; Αδιαφορώντας ακόμα για το "παράδειγμα" που δίνει η στάση μου στον περίγυρο;

Προσωπικά νομίζω πως η πλάστιγγα γέρνει προς την πλευρά της κοινωνικής ευθύνης.

Άλλωστε, ζητούμενο είναι η "ευτυχία" κι όχι η "ελευθερία".

Και με δεδομένη την αλληλεξάρτηση των πάντων, είναι σίγουρο πως μια εκ μέρους μας "ανεύθυνη" συμπεριφορά, θα επιστρέψει, αργά ή γρήγορα, σε μας ως "δυστυχία" με οποιονδήποτε τρόπο...

Το παράδειγμα της "Ανταλλακτικής Βιβλιοθήκης"...

Στην προηγούμενη ανάρτηση είπαμε πως η άγνοια του πραγματικού μας συμφέροντος προκαλεί το κακό και, σε τελική ανάλυση, τη δυστυχία μας.

Για να μη μιλάμε όμως μόνο θεωρητικά, ας αναφέρουμε ένα συγκεκριμένο και πραγματικό παράδειγμα.

Πριν μερικούς μήνες ιδρύσαμε μια Ανταλλακτική Βιβλιοθήκη στην πλατεία Δεξαμενής στο Κολωνάκι.

Ο κανόνας ήταν απλός και απόλυτα κατανοητός: "Ένα βιβλίο φέρνουμε-ένα βιβλίο παίρνουμε".

Αρκετοί πρόσφεραν αρκετά βιβλία για να λειτουργήσει αποτελεσματικά το σύστημα.

Αλλά βρέθηκαν κάποιοι "έξυπνοι" που έκριναν ωφέλιμο για τους ίδιους να πάρουν βιβλία χωρίς να τα ανταλλάξουν με άλλα δικά τους.

Οπότε ερωτάται: τελικά οι άνθρωποι αυτοί κέρδισαν ή έχασαν;

Η προσωπική μου άποψη είναι πως ζημιώθηκαν και οι ίδιοι.

Γιατί, ναι μεν πήραν κάποια βιβλία χωρίς να τα ανταλλάξουν, αλλά αυτό προκάλεσε την ανατροπή της ομαλής λειτουργίας της Βιβλιοθήκης.

Οπότε, ελάχιστοι πλέον είναι πρόθυμοι να φέρουν αξιόλογα βιβλία, αφού κάποιοι "πονηροί" θα τα σουφρώσουν χωρίς να τα ανταλλάξουν με άλλα!

Αν η Βιβλιοθήκη λειτουργούσε ομαλά, θα μπορούσε ο καθένας μας, προσφέροντας αρχικά ΜΟΝΟ ένα βιβλίο, να διαβάζει δωρεάν βιβλία για μια ολόκληρη ζωή.

Απλά, θα επέστρεφε το ήδη διαβασμένο και θα έπαιρνε ένα άλλο...

Τώρα όμως χάθηκε αυτή η δυνατότητα.

Ορισμένοι "ασυνείδητοι" οικειοποιήθηκαν μεν κάποια βιβλία αλλά έχασαν οριστικά τη δυνατότητα να έχουν για πάντα στη διάθεσή τους δωρεάν αξιόλογα βιβλία.

Άρα, σε τελική ανάλυση, έβλαψαν τα συμφέροντά τους!

Να πώς η "άγνοια του καλού", δηλαδή του πραγματικού μας συμφέροντος, προκαλεί το κακό και στο τέλος μάς κάνει πιο δυστυχισμένους...

Γιατί κάνουμε το κακό;

Όταν πήγαινα στο Λύκειο είχα την εντύπωση πως τα σχολικά βιβλία της Φιλοσοφίας μάλλον μας αποθάρρυναν παρά μας παρακινούσαν ν’ ασχοληθούμε με τα μεγάλα ερωτήματα της ζωής.

Όλοι έχουμε διδαχθεί τη θεωρεία του Σωκράτη πως κανείς δεν είναι κακός απ’ τη φύση του αλλά κάνει το κακό από άγνοια του καλού.

Η άποψη αυτή, θυμάμαι, με είχε πολύ προβληματίσει.

Μου φαινόταν κάπως παράλογη: Δηλαδή, ένας που σκοτώνει εκ προθέσεως κάποιον συνάνθρωπό του, τι ακριβώς αγνοεί; Είναι δυνατόν να μη γνωρίζει πως η ανθρωποκτονία θεωρείται έγκλημα, απαγορεύεται ρητά και τιμωρείται αυστηρά;

Τι ήθελε ακριβώς να πει ο φιλόσοφος;

Τα σχολικά βιβλία δεν το διευκρίνιζαν ούτε οι καθηγητές μας ήταν σε θέση να το αναλύσουν.

Όλοι παπαγαλίζαμε κάποιες βαρύγδουπες φρασούλες, τις καταπίναμε αμάσητες και απλά κοκορευόμασταν για τους "σοφούς προγόνους μας"!

Έπρεπε να μεγαλώσω αρκετά και να έρθω σε επαφή με τις υπόλοιπες ανατολικές θρησκείες και φιλοσοφίες για να μπω στο πνεύμα της σωκρατικής διδασκαλίας.

Γιατί οι απόψεις του Σωκράτη δεν ήταν ξεκάρφωτες ούτε προσωπικές του ανακαλύψεις. Απηχούσαν ευρύτερους προβληματισμούς που ξεκινούσαν απ’ την Ινδία και την Κίνα και ο απόηχός τους έφτανε μέχρι την Ιωνία και την Αθήνα...

Σύμφωνα με τις θεωρίες αυτές, αιτία του κακού είναι η "άγνοια της ουσίας των πραγμάτων", δηλαδή της αλληλεξάρτησης των όντων και της πολλαπλότητας των φαινομένων.

Η "άγνοια" αυτή κάνει τον άνθρωπο να θεωρεί τον εαυτό του ως ανεξάρτητη και αυθύπαρκτη οντότητα, εγκλωβίζεται στη  αντίληψη του "εγώ", και του "δικού μου", προσκολλάται στον εαυτό του και αντιμετωπίζει τους άλλους ως ανταγωνιστές κι όχι ως συνοδοιπόρους της ζωής.

Μέσα απ’ αυτή τη διαδικασία ο άνθρωπος καταλήγει σε λάθος εκτίμηση του συμφέροντός του. Κι ενώ νομίζει πως ενεργεί επ’ ωφελεία του, στην πραγματικότητα βλάπτει τον εαυτό του.

Γιατί το πραγματικό του συμφέρον ταυτίζεται με το συμφέρον ολόκληρης της κοινωνίας. Και μόνο μέσα απ’ τη συνολική ευτυχία μπορεί κι ο ίδιος να ικανοποιήσει την ανάγκη του για προσωπική ευημερία

Θα επανέλθω για να διατυπώσω και την προσωπική μου άποψη.

Είμαστε ο ίδιος άνθρωπος σ’ όλη μας τη ζωή;

Το ερώτημα μπορεί ν’ ακούγεται κάπως γελοίο, αλλά δεν είναι.

Καθημερινά τα κύτταρα του σώματός μας αλλάζουν.

Οι ιδέες, οι σκέψεις μας, οι απόψεις μας μεταβάλλονται.

Η εξωτερική μας εμφάνιση επίσης.

Συνήθως αλλάζουμε και τόπο κατοικίας, επάγγελμα, φίλους, οικογενειακό κύκλο.

Με άλλα λόγια, η κοινωνική μας κατάσταση, το σώμα και το μυαλό μας αλλάζουν. Πώς λοιπόν γίνεται, αν γίνεται, να παραμένουμε ο ίδιος άνθρωπος κι όχι κάποιος άλλος;

Παλιότερα, ο Τζον Λοκ είχε πει πως εκείνο που μας συνδέει με το παρελθόν είναι η συνείδηση κι οι αναμνήσεις. Αυτά τα στοιχεία εξασφαλίζουν τη συνέχεια και ενότητά μας ως ανθρώπων.

Ένας άλλο Άγγλος, ο Ντέρεκ Πάρφιτ, περιέγραψε τον άνθρωπο ως "διαδοχή υπάρξεων". Και κατέληξε στο συμπέρασμα πως κάθε φορά είμαστε "αυτό που είμαστε αυτή ακριβώς τη στιγμή"!

Το ζήτημα δεν είναι μόνο θεωρητικό.

Βλέπουμε δυο ερωτευμένους να δίνουν όρκους αιώνιας πίστης κι αγάπης και να παντρεύονται.

Και σε δυο χρόνια να μετατρέπονται στους μεγαλύτερους εχθρούς!

Τι συνέβη; Τι άλλαξε; Μετά δυο χρόνια είναι οι ίδιοι μ’ εκείνους που άλλοτε έδιναν αμοιβαίους όρκους, ή πρόκειται για άλλους ανθρώπους;

Μπορούμε να τους κατηγορήσουμε για ασυνέπεια, ή οφείλουμε να τους απαλλάξουμε από κάθε ευθύνη;

Κάποιος διαπράττει ένα έγκλημα σε ηλικία 20 ετών.

Τον βλέπουμε στη φυλακή μετά 40 χρόνια και είναι αγνώριστος.

Δεν έχει καμιά σχέση μ’ εκείνον το νεαρό που πάνω σ’ έναν καυγά τράβηξε το μοιραίο μαχαίρι.

Με ποια λογική ο άνθρωπος που βλέπουμε τούτη τη στιγμή πρέπει να συνεχίσει να τιμωρείται για μια πράξη που έκανε τότε ένας "άλλος" άνθρωπος;

Το ερώτημα για μένα παραμένει ανοιχτό...

Φύση ή πολιτισμός;

Δεν είναι τυχαίο που ο σύγχρονος άνθρωπος δείχνει ν’ αδιαφορεί, ίσως και να μισεί τη φύση!

Μπορεί κάποιοι να εξιδανικεύουν τον "φυσικό τρόπο ζωής", όμως τα πράγματα δεν είναι ούτε τόσο απλά ούτε τόσο παραδεισένια...

Για τον άνθρωπο η φύση ήταν (και ως ένα μεγάλο βαθμό παραμένει) ο μεγαλύτερος εχθρός.

Για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια έπρεπε να επιβιώσουμε σ’ ένα απόλυτα εχθρικό περιβάλλον, χωρίς να είμαστε καν εφοδιασμένοι με τα αναγκαία φυσικά προσόντα, όπως συνέβαινε π.χ. με την τίγρη ή το λιοντάρι.

Όπως αποδεικνύει η παλαιοντολογία, τα περισσότερα είδη ανθρωποειδών εξαφανίστηκαν. Μόνο ελάχιστα, ίσως και ένα (ο κοινός μας πρόγονος), τα κατάφεραν δια πυρός και σιδήρου...

Για τον πρωτόγονο άνθρωπο, φύση σήμαινε κόλαση, καθημερινό άγχος κι αδυσώπητος αγώνας για επιβίωση, αφόρητος πόνος, δυστυχία, θάνατος.

Γι’ αυτό κι ο σύγχρονος άνθρωπος προτιμάει να ζει σ’ ένα τεχνητό, ασφαλές και πολιτισμένο περιβάλλον.

Του αρέσει να βολτάρει σ’ έναν ζωολογικό κήπο, αλλά όχι και στη ζούγκλα του Αμαζονίου.

Θυμώνουμε που δεν λειτουργούν τα καλοριφέρ αλλά ούτε μπορούμε να φανταστούμε τις περιόδους της ανθρώπινης ιστορίας που ο χειμώνας αποδεκάτιζε κάθε χρόνο το 1/3 του πληθυσμού!

Ο άνθρωπος για να επιβιώσει έπρεπε να νικήσει τη φύση, και σ’ ένα μεγάλο βαθμό το κατάφερε.

 Αλλά απ’ τον φοβερό αυτό αγώνα μάς έμειναν κάποια "κατάλοιπα": η υποσυνείδητη εχθρότητα προς το άλλοτε μισητό φυσικό περιβάλλον, που εκδηλώνεται με τάσεις καταστροφής του ή, στην καλύτερη περίπτωση, αδιαφορίας για την τύχη του.

Κι εδώ κρύβεται η μεγάλη παγίδα και αντίφαση: ο άνθρωπος πρέπει να νικήσει χωρίς να καταστρέψει τη φύση...

Η γλώσσα των φιλοσόφων...

Σε τούτο το ιστολόγιο βάλαμε αρκετά ψηλά τον πήχη!

Αναζητούμε το άπιαστο: την αλήθεια.

Οπότε, έχουμε πολύ δουλειά: μελέτη-σκέψη-συζήτηση.

Τι πιο λογικό ν’ απευθυνθούμε στους καθ’ ύλην αρμόδιους: στους "σοφούς" και "φιλοσόφους".

Αλλά υπάρχει ένα προβληματάκι μ’ αυτούς τους ανθρώπους: χρησιμοποιούν μια γλώσσα ιδιωματική, κλειστή, ναρκισσιστική.

Για να μπεις στο πνεύμα τους πρέπει να ξεχάσεις τη γλώσσα που μιλιέται γενικά και να μπεις στο δικό τους κόσμο.

Κατά τη γνώμη μου, αν μια άποψη δεν μπορεί να διατυπωθεί απλά και κατανοητά, τότε υπάρχει πρόβλημα.

Όχι στον αναγνώστη αλλά είτε στην ίδια την άποψη είτε σ’ αυτόν που τη διατυπώνει...

Ειδικά με κάτι νεότερους "φιλοσόφους", το κακό έχει παραγίνει.

Αναρωτιέμαι αν όντως ενδιαφέρονται να κοινοποιήσουν τις απόψεις τους ή απλά επιχειρούν να εντυπωσιάσουν.

Γράφουν λες και μιλάν στον εαυτό τους ή απευθύνονται σε μια εξειδικευμένη επιτροπή ακαδημαϊκών.

Πάντως, δεν το βάζουμε κάτω.

Προκειμένου να βρούμε αυτό που θέλουμε, τα το "παλέψουμε" και με τους παλιούς και με τους νεότερους φιλοσόφους.

Επιτρέπεται να τρώμε τα ζώα;

Οι Βουδιστές και οι Τζαϊνιστές δεν έχουν κανένα δίλημμα. "Ούτε να τρώμε ούτε να βασανίζουμε τα ζώα επιτρέπεται", θα σου απαντήσουν.

Αλλά κι αυτοί δεν μπόρεσαν να ξεφύγουν από ορισμένες υπερβολές: μπορεί να κάνουν  μια παράκαμψη 2 χλμ μόνο και μόνο για να αποφύγουν τον κίνδυνο να πατήσουν ένα μυρμήγκι...

Οι Χριστιανοί δεν πολυσκοτίζονται με τέτοια "ψιλά γράμματα". "Ο Θεός έκανε τον άνθρωπο απόλυτο κυρίαρχο της φύσης, και τα ζώα δημιουργήθηκαν για να τον θρέφουν και να τον υπηρετούν", θα σου πουν ρευόμενοι.

Εδώ οι Χριστιανοί δεν είχαν πρόβλημα με το δουλεμπόριο επί 19 αιώνες, στα ζώα θα τους βγει η ευαισθησία;

Ας αφήσουμε όμως τις θρησκευτικές παράνοιες, κι ας προσπαθήσουμε να πούμε καμιά αλήθεια, που ’ναι κι ο βασικός στόχος του ιστολογίου.

Ο άνθρωπος είναι απ’ τη φύση του ζώο παμφάγο.

Ο οργανισμός του χρειάζεται και τις πρωτεΐνες και τα ζωικά λίπη. 

Η οδοντοστοιχία του, το πεπτικό του σύστημα, όλα τα όργανά του είναι προσαρμοσμένα στην ανάγκη να τρώει και κρέας.

Από τότε που υπάρχουμε ως ιδιαίτερο είδος καταναλώνουμε ζωικές τροφές. Κι απ’ ό,τι φαίνεται θα συνεχίσουμε να το κάνουμε, όπως και το λιοντάρι θα συνεχίσει να σκοτώνει ανθρώπους είτε για να τραφεί είτε για λόγους αυτοπροστασίας.

Αυτοί είναι οι νόμοι τις φύσεις και δεν αλλάζουν.

Μόνο που εμείς έχουμε αρχίσει να παραβαίνουμε τους φυσικούς νόμους.

Πλέον δεν σκοτώνουμε τα ζώα για λόγους επιβίωσης.

Το κάνουμε για χίλιους δυο άλλους λόγους: από χόμπι, έθιμο, συνήθεια, πλεονεξία, γαστριμαργία, κοιλιοδουλεία κλπ

Είμαστε το μόνο ζώο που έχασε το μέτρο και σκοτώνει άλλα ζώα για λόγους διαφορετικούς απ’ την άμεση επιβίωση!

Οπότε πρέπει με κάποιον τρόπο να αποκατασταθεί η τάξη.

Να καταναλώνουμε κρέας μόνο στην ποσότητα που είναι επιστημονικά αναγκαία.

Να απαγορευτεί ως εγκληματική ενέργεια το κυνήγι άγριων ζώων, μιας και η εκβιομηχάνιση της κτηνοτροφίας υπερκαλύπτει τις πραγματικές μας ανάγκες.

Και φυσικά να τιμωρείται αυστηρά η κακομεταχείριση των ζώων.

Μπορεί να μην έχουν λογική, αλλά διαθέτουν εγκέφαλο και νευρικό σύστημα, οπότε υποφέρουν το ίδιο όπως κι εμείς...

Πρέπει να λέμε ψέματα?

Αν κάναμε την ερώτηση αυτή στους φιλοσόφους, θα παίρναμε δυο απαντήσεις:

Α) "Ποτέ!".

Η άποψη αυτή στηρίζεται στην ύπαρξη μιας απόλυτης και αδιαπραγμάτευτης ηθικής τάξης, που όμως κάπου πρέπει να θεμελιώσει την αυθεντία της.

Εκεί κάπου οδηγούμαστε στα ναρκοπέδια της μεταφυσικής και της θεολογίας, και μάλλον θα τιναχτούμε στον αέρα!

Ας μας απαντήσουν όμως οι υποστηρικτές αυτής της άποψης:

- Γιατί πρέπει (στο όνομα της φιλαλήθειας) ν' ανακοινώσουμε σε κάποιον ετοιμοθάνατο ένα πολύ δυσάρεστο συμβάν?

- Γιατί πρέπει να πούμε στον συνομιλητή μας πως είναι πολύ άσχημος?

Β) "Πρέπει να λέμε ψέματα όταν αυτό είναι αναγκαίο για το καλό όλων μας, συμπεριλαμβανομένου και του ψεύτη!".

Η άποψη αυτή φαίνεται πιο ρεαλιστική και λογική, αλλά έχει τα δικά της προβληματάκια:

Με ποια κριτήρια θα σταθμίσουμε το "καλό"? Τα δικά μας ή των άλλων?

Πώς θα ιεραρχήσουμε τα διαφορετικά και πολλές φορές αντιφατικά "καλά"?

Μπορούμε να σταθμίσουμε το δικό μας "καλό" χωρίς να υποτιμήσουμε το "καλό" των άλλων?

Νομίζω πως τα διλήμματα αυτά είναι θεωρητικά κατασκευάσματα κάποιων ηθικολόγων πουριτανών.

Την απάντηση δίνει η ίδια η ανθρώπινη φύση κι η ζωή.

Το ψέμα είναι ο συνηθέστερος μηχανισμός άμυνάς μας!

Και μην ξεχνάμε: ψέματα δεν λέμε μόνο στους άλλους, αλλά και στον εαυτό μας! Κυρίως σ' αυτόν...

Το ψέμα είναι νόμος της ανθρώπινης συμπεριφοράς, κάτι που όλοι γνωρίζουμε.

Γι' αυτό και η φύση μάς έχει εξοπλίσει με τα κατάλληλα αντίδοτα: την καχυποψία και την αμφιβολία.

Συμφωνώ μαζί σας: το ψέμα κι η καχυποψία δηλητηριάζουν τη ζωή και τις σχέσεις μας.

Αλλά  η ζωή δεν είναι ένας υγιεινός περίπατος ανάμεσα σε ανθισμένα χρυσάνθεμα.

Δυστυχώς, στη ζωή δεν υπάρχει θέση για αφελείς και καλοπροαίρετους.

"Τι εστίν αλήθεια;"

Τη φρασούλα αυτή την πήρα απ’ τα Ευαγγέλια.

Όταν ο Ιησούς είπε στον Πιλάτο πως "ήρθε στον κόσμο για να διδάξει την αλήθεια", εκείνος κούνησε το κεφάλι του και ρώτησε, χωρίς να περιμένει απάντηση, "και ποια είναι η αλήθεια;".

Την αλήθεια ψάχνουν οι άνθρωποι απ’ τα πανάρχαια χρόνια μέχρι σήμερα.

Βέβαια, οι αρχαίοι έδιναν στην "αλήθεια" μεταφυσικό περιεχόμενο.

Η "αλήθεια" που έψαχναν ήταν απόλυτη, αρχέγονη, αιώνια και αμετάβλητη στο χρόνο.

Κι ήταν επόμενο κάποια στιγμή να την ταυτίσουν με το Θεό και τη γνώση του δρόμου που οδηγεί σ’ Αυτόν.

Εμείς, ως λαός, είμαστε τσακωμένοι με την αλήθεια.

Οι τρεις βασικότεροι θεσμοί της κοινωνίας μας, οικογένεια-εκπαίδευση-εκκλησία, λες και συνεννοήθηκαν μεταξύ τους για να μας λοβοτομήσουν απ’ τα γεννοφάσκια μας.

Εμείς δεν ζητήσαμε απ’ τους γονείς μας να μας πουν ψέματα. πως δήθεν η σκούφια μας κρατάει από γαλαζοαίματες βυζαντινές οικογένειες.

Ούτε απ’ την Πολιτεία να μας διαβεβαιώσει πως είμαστε εγγόνια, άντε δισέγγονα, του Περικλή και του Αριστοτέλη.

Ούτε απαιτήσαμε απ’ την Εκκλησία να κατέχει τη μόνη αλήθεια και την αποκλειστική συνταγή σωτηρίας.

Απ’ τη μέρα που γεννιόμαστε βομβαρδιζόμαστε ανελέητα με απίθανους οικογενειακούς, θρησκευτικούς και εθνικούς μύθους.

Και το αποτέλεσμα το βλέπουμε γύρω μας: έχουμε γίνει όρθιες μαϊμούδες που σαν γύφτικα σκεπάρνια καμαρώνουμε για την καταγωγή μας, ξέρουμε μόνο να απαιτούμε κι έχουμε βαθιά πίστη πως όλοι μάς χρωστούν γιατί "αν δεν είμασταν εμείς, εκείνοι θα ήταν ακόμα στα δέντρα και θα ’τρωγαν βελανίδια"!

Έτσι, σκέφτηκα ν’ ασχοληθώ λίγο παραπάνω με την καημένη την "αλήθεια". Κι επέλεξα να καταγράφω τις σκέψεις μου σε τούτο το ιστολόγιο από σήμερα, 1η Γενάρη 2014.

Ένας αρχαίος σοφός, ο Πύρρων, έλεγε πως "αλήθεια δεν υπάρχει, αλλά κι αν υπάρχει δεν μπορεί να τη βρει ο άνθρωπος".

Όλα δείχνουν πως είχε δίκιο.

Αλλά ας μην καταθέσουμε τα όπλα αμαχητί.

Ας το ψάξουμε λίγο.

Δεν έχουμε να χάσουμε και τίποτα ψάχνοντας να βρούμε κάποιες, μικρές έστω, αλήθειες στη ζωή μας.

Σίγουρα θα κάνουμε και λάθη, αλλά μόλις τα διαπιστώσουμε θα ’χουμε το κουράγιο να το παραδεχτούμε και να το διορθώσουμε...